Sau 3 năm thực hiện Nghị định 84/2009/NĐ-CP của Chính phủ về kinh doanh xăng dầu, để đánh giá sâu sắc những thành công của nghị định và góp ý cho việc quản lý, điều hành, phóng viên Báo Công Thương đã phỏng vấn tiến sĩ khoa học Nguyễn Thị Hiền- nguyên cố vấn kinh tế Ban nghiên cứu của Thủ tướng Chính phủ.

CôngThương- *Thưa bà, bà đánh giá thế nào về thành công cũng như những hạn chế qua 3 năm thực hiện Nghị định 84?

- Cái được nhất khi thực hiện Nghị định 84 là kinh doanh xăng dầu đã được chuyển mạnh mẽ sang kinh tế thị trường, đây cũng là mục tiêu quan trọng nhất, xuyên suốt trong Nghị định 84 của Chính phủ. Tôi cho rằng, đây là mục tiêu đúng đắn nhất trong quản lý kinh tế đối với ngành xăng dầu.

Tiến sĩ Nguyễn Thị Hiền

Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện cũng có những vướng mắc. Chẳng hạn sau khi thực hiện Nghị định 84 được vài tháng thì giá thế giới tăng rất nhanh và rất cao nên chủ trương để cho DN quyết định giá phải dừng lại, rồi chu kỳ điều chỉnh giá không quá xa thì lúc bấy giờ do yêu cầu kiềm chế lạm phát nên Chính phủ lại có quyết định không tăng giá xăng dầu. Như vậy, trong nhiều tháng giá xăng dầu đã bị kìm giữ, không tiếp cận với giá thế giới, không có sự vận động theo cơ chế thị trường. Đấy là vướng mắc lớn nhất.

Trong những lần hội thảo trước cũng có nhiều ý kiến, trong đó có ý kiến của tôi cho rằng, việc lùi điều chỉnh giá xăng dầu theo tinh thần cơ chế thị trường của năm đầu tiên khi Nghị định 84 ra đời là không cần thiết, làm cho tư tưởng vận động theo cơ chế thị trường bị ảnh hưởng và ý thức về chuyển kinh doanh xăng dầu theo cơ chế thị trường của Thủ tướng và Chính phủ đã không được duy trì nhất quán. Bởi vì mục tiêu chống lạm phát có thể tiếp cận bằng nhiều cách, bằng nhiều công cụ chứ không chỉ bằng việc kìm giá xăng dầu.

Một vấn đề nữa là chu kỳ điều chỉnh giá cũng có lúc do can thiệp hành chính nên giữa 2 lần điều chỉnh giá dãn ra rất dài. Có những lúc đáng lý chu kỳ điều chỉnh giá có thể ngắn hơn thì mới bắt nhịp được diễn biến giá thế giới thì chúng ta lại để hơi lâu, thành ra lúc thì thời gian điều chỉnh giá quá dài, rồi khi lại thực hiện điều chỉnh giá chỉ trong vòng 10 ngày.

Nên việc đang từ điều chỉnh giá hàng tháng sang 10 ngày, 20 ngày cũng làm cho người tiêu dùng cảm thấy có gì đó không được minh bạch. Nhưng người tiêu dùng thì chỉ nhằm vào DN, cho rằng do DN điều chỉnh giá, do DN tăng không đúng lúc, giảm không đúng lúc, chứ người tiêu dùng không thấy đằng sau đó là sự điều hành, điều chỉnh của cơ quan quản lý nhà nước. Vì thế, DN nhiều lúc cũng cảm thấy lúng túng, và cũng có những vấn đề mà DN không được chủ động trong việc điều hành giá cả, trong khi giá xăng dầu là mặt hàng có tính cạnh tranh. Thậm chí, trên thế giới giá xăng dầu biến động hàng ngày, do đó mình áp một cơ chế tương đối tĩnh vào một mặt hàng có tính biến động giá sẽ nên gây ra những bất cập.

*Với những bất cập đó, theo bà cần phải điều chỉnh điều hành thị trường xăng dầu như thế nào?

- Theo tôi Nghị định 84 không cần phải sửa đổi, vì thực tế từ khi ban hành nghị định đến nay đã sửa đổi quá nhiều rồi. Chẳng hạn như chu kỳ giữa hai lần điều chỉnh giá trước quy định là 30 ngày nay chỉ còn 10 ngày, quy định DN được định giá cũng nhiều lần phải tạm dừng… Tức là trên thực tế đã có những điều chỉnh Nghị định 84 rồi. Vì thế theo tôi sửa Nghị định 84 thì cũng rất khó.

Nhưng rất may trong một buổi họp báo Chính phủ gần đây thì Bộ trưởng Chủ nhiệm Văn phòng Chính phủ có thông báo, Chính phủ đang dự thảo Nghị định về quản lý đối với những doanh nghiệp nhà nước lớn, trong đó có hướng là đối với mỗi tập đoàn, tổng công ty quan trọng thì Nhà nước sẽ có Nghị định riêng. Tôi nghĩ hướng này là hướng đúng.

Nếu Chính phủ có Nghị định riêng cho Petrolimex thì Petrolimex sẽ chịu sự ràng buộc bởi rất nhiều quyết định của Chính phủ, như thời gian định giá, về khung phí, hoa hồng cho đại lý... hoặc giao cho Bộ Tài chính, Bộ Công Thương quy định cụ thể những vấn đề này.

Theo tôi, tư tưởng xuyên suốt trong quản lý, điều hành kinh doanh xăng dầu vẫn là theo cơ chế thị trường. Vì thế, những vướng mắc mà do các cửa hàng găm xăng dầu vừa qua là do thời gian điều chỉnh quá dài, chứ nếu hàng ngày điều chỉnh giá thì làm sao mà găm hàng được?

Vì thế mới biết tại sao kinh doanh xăng dầu ở một số nước như châu Âu nhẹ nhàng đến thế, cây xăng này bán một giá, cây xăng kia bán một giá, hôm nay một giá, ngày mai một giá.

*Nếu hoàn toàn theo cơ chế thị trường thìtất cả những quy định trong Nghị định 84 như mức độ tăng giá, chi phí và lãi định mức... cũng không cần thiết, vậy theo bà mức độ can thiệp của Nhà nước sẽ đến đâu?

- Đương nhiên là sự can thiệp trực tiếp của Nhà nước sẽ ngày càng giảm đi, xu hướng tất yếu phải là như thế. Quản lý theo cơ chế thị trường không có nghĩa là Nhà nước “buông”hoàn toàn, điều này đã được khẳng định qua nhiều lần thảo luận. Bản thân tôi cũng cho rằng,cơ chế thị trường không có nghĩa là Nhà nước không quản lý tí gì. Tùy theo tính chất thị trường mà sự quản lý đó chặt chẽ đến mức nào thôi, chứ không để thị trường hoàn toàn định đoạtgiá xăng dầu.

*Hiện nay thực tế là Petrolimex đang chiếm 48-50% thị phần, có ý kiến cho rằng phải tách Petrolimex ra. Nhưng thử tưởng tượng xem nếu không có một DN chủ đạo trên thị trường thì những nhiệm vụ đáp ứng cho nhu cầu kinh tế- quốc phòng, cho những vùng khó khăn, vùng sâu, vùng xa… thì ai sẽ làm việc này. Tuy nhiên, Petrolimex là DN lớn nên trách nhiệm cũng lớn, khi lỗ, thiếu nguồn các DN khác không làm thì Petrolimex vẫn phải làm. Vì thế, dù là DN mạnh nhất nhưng Petrolimex lại lỗ nhiều hơn các DN khác. Theo bà, xử lý vấn đề này như thế nào?

- Các nước đều có vùng xa, vùng khó khăn mà DN đem hàng đến đó phải chịu chi phí rất cao. Nhưng muốn làm được việc đó phải có cơ chế. DN nhà nước hay DN tư nhân khi làm nhiệm vụ xã hội đều được hưởng trợ cấp, trợ phí và vẫn có lãi. Còn chúng ta yêu cầu Petrolimex làm nhiệm vụ xã hội mà lỗ là do chúng ta làm không giỏi, không vận hành theo cơ chế thị trường cho nên Petrolimex vẫn bị người tiêu dùng coi là độc quyền. Doanh nghiệp có tiềm năng mạnh mà lỗ là do điều hành của cơ quan quản lý chứ không phải lỗi của thị trường.

Tôi đồng ý có một công ty hay một tổng công ty vận chuyển xăng dầu đến vùng sâu, vùng xa, chỉ làm nhiệm vụ cung ứng xăng dầu cho vùng bão lụt, cho an ninh-quốc phòng … Điều này hoàn toàn Chính phủ có quyền làm được, nếu như vậy ngân sách nhà nước phải cấp tiền cho họ làm. Còn các DN khác phải tuântheo thị trường. Các DN mua lúc rẻ bán lúc đắt mà có lãi là DN làm ăn đàng hoàng, rất thị trường, không nên trách cứ họ.

Còn về ý kiến tách Petrolimex ra thì tôi cũng còn nhiều phân vân, vì hiện nay còn rất nhiều cơ chế chưa sửa một cách đồng bộ. Do đó nếu chúng ta tách ra thì có thể có cái khó về Chính phủ. Theo tôi nghĩ, vấn đề này nên để Chính phủ cân nhắc. Nhưng về nguyên tắc thì thị trường càng cạnh tranh thì thị phần của DN thống lĩnh sẽ ngày càng phải nhỏ đi, còn thị phần của các DN khác không dùng tiền ngân sách, không dùng vốn nhà nước cấp thì ngày càng phải lớn lên. Khi nguồn đầu tư tư nhân vào thì đầu tư từ Chính phủ sẽ giảm đi, đó là hướng rất là tốt.

*Hiện nay trong Nghị định 84 có quy định, nếu trong thời gian bình ổn giá mà DN lỗ thì được bù đắp lại chi phí. Tuy nhiên, điều này lại không được thực hiện. Theo bà, có nên kéo dài thời gian bình ổn giá hay không?

- Theo tôi, bình ổn giá không nên tràn lan. Ví dụ như xăng dầu không nên đưa vào mặt hàng bình ổn giá mà thông qua những điều tiết khác, như chính sách tiền tệ, chính sách tín dụng, chính sách tiêu dùng mà thực hiện bình ổn giá. Bình ổn giá không có nghĩa là đưa mặt hàng này, mặt hàng kia vào bình ổn giá, hiểu thế là rất thô thiển. Bình ổn giá là gì, là khi giá cả có đột biến phải đảm bảo mức giá ổn định để cho những người có thu nhập thấp không bị ảnh hưởng, từng thời điểm, từng mặt hàng thôi. Bình ổn giá là phải đưa hàng đến cho người nghèo!

*Có ý kiến cho rằng, ngoài các cơ quan quản lý, điều hành kinh doanh xăng dầu cần có một bộ phận giám sát lĩnh vực này thuộc Quốc hội, theo bà có cần thiết hay không?

- Tôi nghĩ là không nên, nó cồng kềnh, không để làm gì, mà thị trường này được điều chỉnh bằng cơ chế thị trường, được điều chỉnh bằng những quy định liên quan đến cạnh tranh, nếu mình làm tốt những quy định liên quan đến cạnh tranh thì chẳng cần ai giám sát, thị trường nó sẽ giám sát.

*Xin cảm ơn bà!